Aan de sterrenhemel in juni 21

Voor de stand van de sterrenbeelden aan de hemel deze maand, verwijzen we je graag door naar onze pagina ‘Sterrenbeelden’. Daar vind je niet alleen de jaarlijkse sterrenhemel voor iedere maand terug, maar ook meer algemene informatie over sterrenbeelden.

Op deze pagina vind je de hemelverschijnselen voor de huidige maand, steeds voorafgegaan door algemene informatie (deze is iedere maand hetzelfde). Wil je deze laatste overslaan, ga dan onmiddellijk naar de gekleurde vakken doorheen deze pagina.

Algemene informatie voor het waarnemen van de hemel

Een heldere sterrenhemel is een constant veranderend display van fascinerende objecten zoals sterren, sterrenstelsels, heldere planeten, de maan, meteoren… Soms zijn er ook speciale gebeurtenissen, zoals de passage van een komeet door ons zonnestelsel. Om de nachtelijke hemel te bewonderen heb je geen speciale instrumenten nodig. Begin simpelweg met het blote oog en kijk daarna misschien al eens dieper het heelal in met een gewone verrekijker. Je zal verwonderd staan wat je, in een best zo donker mogelijke omgeving, allemaal te zien krijgt.

Nog iets handig is een draaibare sterrenkaart, zoals hiernaast afgebeeld, om de sterrenhemel te leren kennen. Deze kan je bekomen aan 12 euro (excl. verzending) via info@ecns.be. Ook het gebruik van een softwareprogramma of App zoals Stellarium kan zeer nuttig zijn wanneer je je nog verder wil verdiepen in astronomie, zelfs al heb je geen ‘astronomisch bloed’ door je aderen lopen. Bij genoeg gegadigden kan het ECNS een informatieve avond organiseren waarbij we je Stellarium stap voor stap aanleren. Mocht je hier interesse in hebben, stuur dan een mailtje naar info@ecns.be.

Wil je toch beter en dieper het heelal in kunnen kijken, dan is een telescoop natuurlijk onmisbaar. Het aankopen van een telescoop is niet evident als het erop aankomt welke nu juist goed is voor jou. Iedere telescoop heeft zo zijn voor- en nadelen. En ze zijn er in de categorie ‘spotgoedkoop’, tot ‘abnormaal’ duur. Laat je daarom goed adviseren en koop geen kat in een zak. Ofwel: laat je niet misleiden door de prachtige beelden uit het heelal die sommige aanbieders van telescopen op hun website plaatsen. De beste manier om niet teleurgesteld te worden in een mogelijke aankoop, is om kennis te maken met verschillende telescopen. Zo krijg je een goed beeld van wat je kan verwachten. Een bezoek aan onze toekomstige sterrenwacht kan daarom interessant zijn. Meer info daarover vind je hier.

De maan

Algemeen

Onderstaande foto geeft een beeld van het verloop van hoe de maan zichtbaar kan zijn aan de hemel in de periode dat ze rond de aarde draait. De bekendste maanfasen zijn natuurlijk volle en nieuwe maan en eerste en laatste kwartier. Daarvan kan je verder hieronder de tijdstippen terugvinden waarop deze gebeuren. Afhankelijk van waar je woont, kan hier natuurlijk enkele minuten verschil op zitten.

De maan is een mooi hemelobject dat tot de verbeelding spreekt. Met het blote oog alleen al is het een prachtig verschijnsel, zeker wanneer de volle maan bijvoorbeeld net boven te horizon zichtbaar is en afsteekt tegen het aardse landschap. Maar ook het zien van een zeer smalle maansikkel, net voor zonsopkomst of zonsondergang is een streling voor het oog. De maan kan echter ook een zeer storend hemelobject zijn. Zeker wanneer ze ‘voller’ wordt en dus veel meer licht door de nachtelijke hemel verspreidt. Dan zijn er ook een heel pak minder sterren zichtbaar en wordt het al heel moeilijk om bijvoorbeeld de Melkweg of andere lichtzwakke objecten te zien.

De maan in juni

De maanstanden

Laatste Kwartier op woensdag 2 juni om 07h24m
Nieuwe Maan op donderdag 10 juni om 10h53m
Eerste Kwartier op vrijdag 18 juni om 03h54m
Volle Maan op donderdag 24 juni om 18h40m

Maan in apogeum op dinsdag 8 juni om 3h
Afstand: 406 211 km
Diameter: 29.4′

Maan in perigeum op woensdag 23 juni om 10h
Afstand: 359 967 km
Diameter: 33.2′

Maan in klimmende knoop op woensdag 9 juni om 17h en in dalende knoop op woensdag 23 juni om 6h

Maanverschijnselen

Zaterdag 12 juni: Tweeënhalve dag na Nieuwe Maan is in het noordwesten de smalle maansikkel nog meer dan twee uur na zonsondergang te zien. Dichter bij de horizon staat Venus. Ook nog zichtbaar is Mars, ongeveer in het dubbele verlengde van de verbindingslijn Castor-Pollux.

Donderdag 24 juni: Midzomer Volle Maan. Dit is de meest zuidelijke Volle Maan sinds 10 jaar met een geocentrische declinatie van -25°26′. Om middernacht culmineert de Maan erg laag met een hoogte boven de horizon van slechts 12°.

Donderdag 24 juni, 01h20: Minder dan een dag voor Volle Maan wordt opnieuw de ster θ Ophiuchi door de Maan bedekt. De bedekking begint aan  de donkere  rand  van de Maan, maar die donkere rand stelt niet meer veel voor, de Maan is 99% verlicht.

De planeten

Algemeen

Er zijn in totaal vijf planeten zichtbaar met het blote oog: Mercurius, Venus, Mars, Jupiter en Saturnus. Of deze ook effectief te zien zijn aan de hemel, heeft vooral met hun stand ten opzichte van de zon en aarde te maken. Wanneer een planeet zich bijvoorbeeld aan de andere kant van de zon bevindt, kunnen we deze niet zien. Dit geldt dan bijvoorbeeld voor de ‘buitenplaneten’ zoals Mars, Jupiter en Saturnus. Bij Venus en Mercurius is het echter ook nog eens mogelijk dat deze niet zichtbaar zijn omdat ze zich net tussen de zon en de aarde bevinden. Dit zijn dan ook de zogenaamde ‘binnenplaneten’. Wanneer je met een verrekijker naar de planeten kijkt, kan je heel duidelijk zien dat die kleine stip, die toch wel erg op een ster lijkt, echt wel iets anders is dan die duizenden fonkelende puntjes aan de hemel. Zo zal je de ringen van Saturnus kunnen waarnemen, net als de vier Gallische manen van Jupiter en misschien ook al wat structuur op deze reuzenplaneet. En bij Mercurius en Venus kan je de schijngestalten zien zoals bij de maan: halve Venus of Mercurius of een Venus- of Mercuriussikkel. En Mars zal je zien als een mooi oranje schijfje. Met een sterkere vergroting kan je op deze planeet ook structuur herkennen zoals bijvoorbeeld de ijskappen. Weet tenslotte dat planeten doorheen het jaar als het ware door de sterrenhemel ‘wandelen’. Je zal dus in het voorjaar op een andere plek aan de hemel naar bijvoorbeeld Jupiter moeten gaan zoeken dan in het najaar.

De planeten in juni

Stand van de planeten

Mercurius is op 11 juni in benedenconjunctie (staat schijnbaar vlak onder de zon) en is niet waarneembaar.

Venus is nog steeds tamelijk moeilijk zichtbaar aan de avondhemel.

De baan van Venus aan de hemel dit jaar

Mars verzwakt en verdwijnt tegen het einde van de maand in de avondschemering. Dat is   het einde van de avondzicht baarheid in 2021.

Jupiter en Saturnus beheersen de ochtendhemel en komen tegen het einde van de maand al voor middernacht op.

Planeetverschijnselen

Maandag 14 juni: In de nacht van 14 juni komt Jupiter om 01u30 op. Tot de morgen zijn de vier grote satellieten van Jupiter ten westen van de planeet te zien.

Vrijdag 18 juni: Zon en Venus hebben dezelfde declinatie. Dat is een goede gelegenheid om Venus aan de daghemel te zien. Venus is helder genoeg om bijna altijd ook overdag waargenomen te kunnen worden. Gewoonlijk vergt dat wat zoekwerk of  het gebruik van navigatiehulpmiddelen. Vandaag gaat het zonder moeite en zonder hulpmiddelen, met de zogenaamde driftmethode. Venus staat oostelijk van de Zon, de planeet volgt de Zon dus bij de dagelijkse draaiing van de hemel. Als men weet  dat het verschil in rechte klimming 1h34 m bedraagt, dan kan men het volgende doen. De Zon wordt gecentreerd in een telescoop. Uiteraard moet dat met de nodige beschermende maatregelen gebeuren, nooit mag je de Zon bekijken door een telescoop zonder de geschikte bescherming te gebruiken. Dan kan de telescoop gewoon zo vast blijven staan (zodra de Zon op veilige afstand is en niet meer in de telescoop kan schijnen wordt de bescherming verwijderd), 1 uur en 34 minuten later zal Venus door het beeldveld van de telescoop schuiven.

Maandag 21 juni: Stilstand van Jupiter. Vanaf nu tot half oktober, in de maanden rond de oppositie, beweegt de planeet zich retrograad aan de hemel.

Woensdag 23 juni, 21h3om: Vanavond staat Mars in de open sterrenhoop M 44 (Praesepe). De sterrenhoop met de planeet gaat al rond 22h onder, b11 het einde van de nautische schemering. Je kan proberen om toch met een kleine kijker een blik te werpen op deze samen stand.

Vrijdag 25 juni: Deze avond en nacht staan de vier galileïsche manen dicht bij elkaar aan de oostelijke kant van Jupiter. In volgorde, van dicht naar ver van Jupiter: Io (I), Callisto (IV), Ganymedes (III) en Europa (II).

Samenstanden (conjuncties)

Zondag 13 juni: De Maan passeert 2° ten noorden van Mars

Zondag 27 juni: Saturnus in conjunctie met de Maan, die 4.5° ten zuiden staat. Overdag is deze conjunctie niet zichtbaar, maar na middernacht tot in de ochtend kan je Saturnus al in het noordoosten van de Maan zien.

Maandag 28 juni: Maan 5° ten zuiden van Jupiter. Dit gebeurt voor ons onder de horizon, maar in de tweede helft van de nacht staan Jupiter en Maan samen aan de hemel.

De zon in juni

Dinsdag 1 juni: Begin van de weerkundige zomer

Donderdag 10 juni: Ringvormige zonsverduistering, in bijna heel Europa zichtbaar als gedeeltelijke zonsverduistering. Alleen in het zuidoosten van ons continent vindt geen verduistering plaats. Als je de verduistering ringvormig wil zien moet je in het hoge noorden zijn. De verduistering begint laag ’s ochtends in Canada (provincie Ontario) loopt via Groenland en eindigt in Oost Siberië bij zonsondergang. In België kunnen we deze zonsverduistering van begin tot einde hoog aan de hemel waarnemen. Voor België geldt hierbij dezelfde trend als voor heel Europa: de maximale grootte van de zonsverduistering neemt van het noordwesten naar het zuidoosten af. Terwijl de kuststreek nog van een grootte van 0.28 geniet, moet de provincie Luxemburg in het met een grootte van 0.22 stellen.

De ‘grootte’ of ‘ magnitude’ van een zonsverduistering is het deel van de zonnediameter die bedekt wordt door de Maan, in relatie tot 1. Een grootte van 0.5 betekent dat 50% van de zonnediameter door de Maan bedekt is.

Verloop van de zonsverduistering vanuit Bocholt

Eerste contact: 11u20
Maximum: 12u22
Laatste contact: 13u26

LET OP!!! Naar de Zon kijken mag je nooit zonder een geschikte filter. Het gevaar van het beschadigen van je ogen, tot zelfs blindheid, is zeer reel. Gebruik geen zelfgemaakte filters zoals beroet glas of metaalfolies. Het gevaar hierbij is dat de onzichtbare en schadelijke stralen niet of onvoldoende gefilterd worden.

Meer info over de zonsverduistering en de mogelijkheid om eclipsbrillen te kopen vind je hier.

Zaterdag 12 juni: Vandaag is de tijdvereffening nul, de ware zonnetijd stemt dus overeen met de middelbare zonnetijd.

Donderdag 17 juni: Vroegste zonsopkomst van heel het jaar. Hoe komt het eigenlijk dat de vroegste zonsopkomst niet op de langste dag van het jaar, de dag van de zomerzonnewende, op 21 juni valt? Ook de meest late zonsondergang van het jaar is niet op de langste dag. De Zon gaat in de dagen daarna nog ongeveer een minuut later onder. Reden is een afwijking van de positie van de ware Zon aan de hemel tegenover een fictieve, ‘middelbare’ Zon, de tijd­ vereffening. Verantwoordelijk hiervoor is de helling van de aardas en de elliptische vorm van de aardbaan rond de Zon. Hierdoor beweegt de Zon zich soms langzamer, soms sneller over de hemel. In juni vertraagt de beweging van de Zon, dus komt de Zon iets eerder op voor de zonnewende en gaat iets later onder na de zonnewende. Men kan het verloop van de tijdvereffening zien op de analemma figuur hier onder.

Maandag 21 juni: Begin van de astronomische zomer, zomerzonnewende. De Zon bereikt op dit moment de ecliptische lengte van 90°.

Donderdag 24 juni: Meest late zonsondergang van het jaar. Zie opmerking bij 17 juni.

De tijd van de grijze nachten is vaak ook de tijd van de lichtende nachtwolken. Op 21 juni 2019 kwam het tot een spectaculaire uitbarsting van dit verschijnsel, die ook veel aandacht kreeg in het brede publiek. (Foto ollie taylor)